نزله و زکام یک عفونت شایع دستگاه تنفسی است که بیشتر در فصل پاییز و زمستان شایع میشود حکما، زکام و نزله را «مادر بیماریها» (امّ الامراض) می‌دانستند.
خروج ترشحات فرود آمده از سر از طریق بینی، «زکام» نامیده میشود. همین ترشحات اگر از پشت حلق فرو بریزند «نزله» نام می‌گیرند. به عبارت ساده‌تر موادی از سمت مغز به سوی بینی می‌ریزد که تحت عنوان زکام و موادی که از سمت مغز به حلق می‌ریزند به نزله مشهور هستند.
نزله و زکام براساس سبب شناسی حکما، به هشت گونه تقسیم می‌شوند. نکات زیادی در تطبیق‌دهی اقسام «زکام و نزله» با بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی یا نازوفارنژیت، سینوزیت و رینیت آلرژیک وجود دارد .
اصل بسیار مهم و تعیین‌کننده در درمان همه اقسام هشتگانه زکام و نزله، این است که نخست گرم یا سرد بودن ترشحات از هم فرق گذاشته شود و براساس این تفاوت ، رویکرد درمانی درست و سودمند انتخاب شود.
نزله و ترشحات پشت حلق، چه عوارضی را به دنبال دارد؟
درحالی که زکام به سلامت و خروج بیماری از بدن کمک می‌کند. این ترشحات خبر از افزایش تولید مواد مضر در ناحیه سر و دفع آن‌ها از سینوس‌ها می‌دهد.
مواد دفعی در حالت نزله با قورت دادن مجدداَ به داخل بدن برمی‌گردند و بخشی از آن‌ها را دستگاه گوارش دفع می‌کند اما مقداری هم داخل بدن باقی می‌ماند و بازجذب میشود. مواد بازجذبی نیز براساس نوع و کیفیت‌شان می‌توانند آسیب‌زننده باشند و باعث بروز انواع و اقسام بیماریها شوند.
از عوارض نزله و خلط پشت حلق از نظر حکما می‌تواند امراض چشم، گوش، درد معده، گرسنگی مفرط، اسهال، زخم گوارشی، عفونت ریه، ورم روده یا قولنج یا کولیت التهابی و حتی نازایی و مشکلات کلیوی باشد.
نزله که از حلق فرو می‌ریزد به هر اندامی که می‌رسد بیماری ایجاد می‌کند, برحسب مقدار و غلظت ماده می‌تواند شقیقه (میگرن)، سرگیجه، صرع و مالیخولیا، بیماری‌های مفاصل و… را ایجاد کند.
چرا دچار نزله و ترشحات پشت حلق می‌شویم؟
اسباب زکام و نزله به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم می‌گردد
اسباب خارجی:- گرمای شدید که بر مغز عارض شود مانند تابش آفتاب، مالیدن داروهای گرم بر سر یا بوییدن بوهای گرم همچون مشک و زعفران که دماغ (مغز) را گرم و مواد جمع شده در آن را رقیق نموده و به علت ایجاد خلاء، مواد زاید کل بدن را به سمت مغز می‌کشاند.
سرمای شدید که بر دماغ (مغز) عارض شود مانند سرما بر اثر ورزش کردن، حمام کردن و خونگیری زیاد، این سرمای زیاد منافذ خروجی دماغ (مغز) را مسدود می‌کند؛ بخارات را متراکم و جمع می کند و موجب نزله میشود. همچنین غذایی که وارد دماغ (مغز) می‌گردد به علت سرمای عارضی، هضم و به صورت زکام و نزله دفع میشود.اسباب داخلی:
حرارت مزاج دماغ (مغز) یا حرارت کل بدن بدون دخالت حرارت و گرمای خارجی
برودت و سردی مزاج مغز
امتلای بدن و دماغ مغز از اخلاط چهارگانه صفرا، خون، بلغم و سودا
پرهیزات مهم در درمان زکام و نزله گرم چیست؟مصرف گیاهان دارویی با طبیعت گرم در درمان نزله و زکام گرم، زیان‌آور شمرده میشود؛ برخی از گیاهان و غذاهای نامناسب در درمان زکام و نزله گرم عبارت‌اند از آویشن شیرازی ، مرزنجوش ، سیاهدانه ، سیر و پیاز تند ، زنجبیل و دارچین ، غذاهای پرادویه و تند و همچنین پرهیز از استرس، خشم، فعالیت و گرمای زیاد نیز در روند درمان این مشکل، بسیار ضروری است.
خوراکی‌های مناسب برای کاهش علائم نزله گرمبرخی از خوراک‌های مناسب برای کاهش علایم نزله و زکام گرم و پیشگیری از عوارض بعدی آن از این قرارند: آش جو یا سوپ جو همراه با ماش و عدس و گشنیز و آلوبخارا (و البته بدون شیر و قارچ) ؛ خوراک آب‌پز شامل کدوی سبز، باقلا، لوبیاسبز، به، نخود سبز، گشنیز و آلوبخارا همراه با مقدار اندکی ادویه، عناب یا شربت آن ؛ میوه‌ها و سبزیجات بخار پز مانند سیب، به، کدو، اسفناج ؛ خیساینده یا دمنوش سردشده گل بنفشه یا گل پنیرک یا گل و ریشه خطمی یا عناب یا سپستان ؛ تخم شربتی ؛ بوییدن و خوردن به اعتدال خیار سبز ؛ ماءالشعیر طبی (با ماءالشعیرهای موجود موجود در بازار کاملاً متفاوت است ؛ عسل‌آب رقیق و گرم (یک لیوان) همراه با آبِ یک عدد لیموی تازه (به‌صورتی که نه بسیار ترش باشد و نه بسیار شیرین ؛ زرده تخم‌مرغ عسلی و حریره بادام
تدابیر و توصیه‌های طب سنتی جهت بهبود و درمان نزله و زکام گرم
از جمله تدابیر و توصیه‌های طب سنتی جهت کاهش 2 علامت زکام و نزله سرد، می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:یک پایه ثابت در درمان همه بیماریها، رفع یبوست است، پس اگر دچار یبوست هستید، حتما آن را برطرف کنید.
بهتر است غذای اصلی در سه روز نخست، تنها سوپ جو رقیق با کمی ماش و سبزیجات فراوان (و البته بدون شیر و قارچ) باشد و معده سبک نگاه داشته شود تا طبیعت بدن، به‌جای آنکه درگیر گوارش غذا شود، به مبارزه با عامل بیماری و دفع آن مشغول گردد.- در این زمان، خوردن غذاهای سنگین به‌ویژه گوشت، منع شده است.- از مصرف آب خالی، به‌ویژه آب سرد اجتناب گردد. با توجه به اینکه آش جو ذکرشده، بسیار رقیق وآبکی است، مایعات مورد نیاز بدن را به خوبی تأمین می‌نماید.
- حرکت دادن پایین تنه (تکان دادن پا در حالیکه فرد نشسته و پاها آویزان است) و مالیدن پاها از زیر زانو به پایین در کاهش علائم زکام و نزله گرم، خیلی کمک کننده است.
- برای جلوگیری از ریزش زیاد ترشحات به حلق، لوزه‌ها و مجاری تنفسی تحتانی در زکام و نزله گرم، غرغره کردن آب انار یا آب عدس پخته یا سرکه رقیق شده مفید است.
بهتر است بیمارمبتلا به زکام و نزله گرم، ترجیحاً به صورت و بر بالشت کوتاه بخوابد تا ترشحات از بینی خارج شود، بالشت بلند و خوابیدن به پشت یا پهلو، خصوصاً در کودکان می‌تواند باعث درگیری گوش میانی، مجاری تنفسی تحتانی و ریه شود.
- بخور چوب گز و گل محمدی، برای نزله گرم مفید است.
اگر نزله گرم است: استحمام با آب ولرم، مالیدن روغن بنفشه به سر و دست و پا، مصرف روزانه گلنگبین مناسب است.ضمناً در نزله گرم جهت غلیظ و چسبناک شدن ماده رقیق، توصیه به در دهان نگه داشتن کتیرا و به دانه میشود.اگر میزان ترشحات و رقّت آن زیاد بود، می‌توان سبوس گندم را در سرکه خیسانید و خشک‌شده را دود کرد و دود آن را استنشاق نمود.نکته مهم: افراد باید از مصرف خودسرانه آنتی‌هیستامین‌ها برای بند آوردن آبریزش بینی و آلرژی خودداری کنند و حتماً به درمان ریشه‌ای آن یعنی تقویت گوارش و مغز بپردازند. نزله سرد چه علائمی دارد؟در کل، زکام و نزله به دو دسته سرد و گرم تقسیم میشود و شامل دو نوع ماده است:علامت‌های نزله سرد، بیشتر با علائم مزمن شدن و عوارض سرماخوردگی مانند سینوزیت، برونشیت باکتریایی و… تطابق دارد.
چرا دچار نزله یا زکام سرد می‌شویم؟
از علل بروز ترشحات پشت حلق سرد، ضعف هضم معده و ضعف قوای مغزی و ضعیف شدن بافت های ناحیه سر از جمله سینوس هاست که خود می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. یکی از مهم ترین علل، سرد و گرم شدن ناگهانی ناحیه سر است. این حالت معمولا زمانی رخ می دهد که فرد از حمام بیرون می آید و با سر خیس در معرض هوای خنک قرار می گیرد یا از هوای گرم بیرون به منزل می رسد و جلوی کولر می نشیند. قرار دادن سر در معرض جریان مستقیم هوا هنگام خواب نیز باعث ضعف ناحیه سر می شود.
پرهیزات و خط قرمزهای نزله سرد
اگر ترشحات پشت حلق (نزله) سرد دارید، تا طی شدن روند درمان، از این موارد پرهیز کنید :
پرخوری و زیاده روی در خوردن و آشامیدن ؛ لبنیات سرد مانند ماست و دوغ، شیر سرد ؛ نوشیدنی‌های گازدار، آب یخ، قهوه، نسکافه
غذاهای منجمد و سرد ؛ میوه‌ها و سبزیجات سرد مانند خیار، گوجه، کاهو ، غذاهای مولد سودا مانند عدس به صورت عدسی، بادمجان، پنیر کهنه، پنیر پیتزا و غذاهای خمیری و لزج مانند ماکارونی و پیتزا، لازانیا، سیب‌زمینی ؛ رب گوجه و سس‌های سفید و قرمز فرآوری شده ؛ نان بیات یا خمیر و مصرف ترشی‌ها به‌طور کلی و به‌ویژه سرکه، آبلیمو و مرکبات ترش
تدابیر و توصیه‌های طب سنتی جهت بهبود و درمان نزله سرد
درمان در این نوع نزله، تا حد زیادی با نزله گرم متفاوت است و عموماً بر رقیق نمودن و دفع خلط غلیظ و همچنین رفع تنگی احتمالی راه‌های هوایی استوار است تا ترشحات در سینوس‌ها و راه‌های هوایی و بافت ریه حبس نشوند و عفونت احتمالی و انسداد را تشدید نکنند.
از تدابیر و داروهای مهمی که باعث پخته شدن خلط غلیظ و آمادگی آن برای دفع می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:سر و پاها پوشیده و در معرض هوا و سردی نباشد.
بعد حمام، ورزش و هنگام خواب، سرتان را با کلاه یا روسری بپوشانید.
پوشانیدن سر با کلاه گرم و حتی گرم نمودن آن با حوله گرم یا کیسه‌ای که در آن ارزن گرم‌شده ریخته باشند، مفید است.
از خواب زیاد به‌ویژه خواب وسط روز و پس از غذا و حمّام اجتناب گردد.
هنگام خواب از بالش کوتاه استفاده کنید.
مصرف سردیجات خصوصاً در شب هنگام را به حداقل ممکن برسانید یا در صورت شدت ترشحات، پرهیز کنید.
حرکت و ورزش اندام تحتانی مانند پیاده‌روی به دفع ترشحات شما کمک می‌کند.
از رفتن به حمام تا زمانی که علائم پخته شدن خلط و تسهیل دفع آن ظاهر نشده، اجتناب گردد. ولی پس از ظهور این علائم، رفتن به حمام، یاری‌گر درمان است.
اگر همراه نزله، بیمار مبتلا به تب هم باشد لازم است از استحمام خودداری نماید.
از خوردن آب به‌ویژه آب سرد جداً خودداری شود و در صورت تشنگی، مقداری آب گرم که با کمی گلاب و شکر یا عسل مخلوط شده، میل شود.
بخور سیاهدانه جهت نزله سرد مفید است.
دمنوش‌های درمانی
نوشیدن دمنوشی از شوید، بابونه، بومادران، آویشن و مرزنجوش. همچنین می‌توان از صاف‌کرده جوشانده این گیاهان، به‌صورت نیم گرم بر سر ریخت یا استنشاق نمود (هر ۶ ساعت، یک قاشق غذاخوری از مخلوط نیم‌کوب گیاهان بالا، در یک لیوان آب جوش، به مدت ۲۰ دقیقه دم شود و پس از صاف کردن استفاده گردد. بیماران کم‌اشتها و دچار ضعف می‌توانند یک قاشق مرباخوری عسل نیز به دمنوش صاف‌شده بیفزایند.
خوردن جوشانده‌ای از زوفا، ریشه شیرین‌بیان و انجیر نیز جهت نرم کردن سینه و طبع مفید است (هر ۸ ساعت، یک قاشق غذاخوری از مخلوط نیم‌کوب داروها با ۵ عدد انجیر، در یک و نیم لیوان آب جوشانده شده، پس از صاف کردن، استفاده گردد.یک نوشیدنی دلچسب، با خاصیت درمانی چون شربت رقیق عسل و آب جوش همراه کمی دارچین نیزمی‌تواند به روند درمان شتاب ببخشد.
غذاهای مفید
غذاهای سبک میل شود. سوپ یا آش رقیقی از گندم، جو، شلغم، زردک یا هویج، سیر و پیاز، مرزه، آویشن و کمی رازیانه (ترجیحاً بدون گوشت) در چنین مواردی، پیشنهاد خوبی است. مصرف گوشت باید اندک باشد و در صورت تمایل، به سینه یا بال پوست‌گرفته مرغ محدود شود.حریره‌ای از سبوس گندم، مغز بادام و عسل است که می‌تواند روزی یک یا دو بار میل شود. آبگوشت با مرغ و بلدرچین و زعفران و گلاب و دارچین و تاس کباب به و سیب غذای مناسبی دیگری است.میوه و میان وعده مناسب شما بادام، مویز، فندق و سیب و به و گلابی است.
برای صبحانه هم شله زرد، فرنی، حریره بادام و شیربرنج گزینه‌های خوبی هستند.
با عصاره آلوی خیس کرده روزی ۳ بار قرقره کنند.
نزله و زکام چه نوع گرم و چه نوع سرد آن را باید جدی گرفت چرا که می‌تواند موجبات امراض چشم، گوش، درد معده، گرسنگی مفرط، اسهال، زخم گوارشی، عفونت ریه، ورم روده یا قولنج یا کولیت التهابی را فراهم آورد. بیماران به‌شرط توجه و آگاهی از بدن خود، می‌توانند برخی از معیارهای بالا را تشخیص دهند و تا زمان مراجعه به طبیب، دست‌کم از درمان‌های گیاهی نادرست و زیان‌آور خودداری کنند.
